Sıtma Nedir?

Sıtma, enfekte bir dişi Anopheles sivrisinek ısırmasıyla insanlara bulaşan bir parazitin neden olduğu bir hastalıktır. Bulaşıcı değildir ve bir kişiden diğerine yayılmaz. Sıtma, yalnızca hastalığın bulunduğu, özellikle tropikal ve subtropikal bölgeler olan bölgelerde edinilebilir.

Sıtma, plasmodium cinsinin bir parazitinin neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. Bir kişi enfekte bir sivrisinek tarafından ısırıldığında, parazit çoğaldığı ve diğer organlara taşınabileceği kan dolaşımına girerek tipik olarak ateş ve baş ağrısını içeren semptomlara neden olur. Plasmodium falciparum’un neden olduğu hastalık en şiddetlidir, ancak tüm türler hastalığa neden olabilir.

Sıtmanın Yaygınlığı Nedir?

Sıtma, dünya çapında 400 milyondan fazla insanın enfekte olduğu ciddi bir hastalıktır. Sıtmaya yaklaşık 37 milyon ölüm atfedildi ve hastalığın hem Afrikalı çocuklarda hem de yetişkinlerde ölüm oranları üzerinde derin bir etkisi var. Afrika’da, P. falciparum sıtmasının en yüksek insidansı Gambiya, Zambiya, Mauritius ve Malavi’dedir; Asya’da bu hastalık Hindistan, Filipinler, Endonezya ve Tayland’da bulunur; Avustralya’da nadiren görülürken. Sıtma, esas olarak Brezilya, Kolombiya, Venezuela ve Ekvador’u etkilediği Amerika’nın çoğunda mevcuttur. Sıtma, Avrupa’da ve dünyanın geri kalanında da mevcuttur.

Sıtma, Asya (Hindistan, Endonezya, Tayland), Afrika (mevsimsel salgınların olduğu Kamerun), Okyanusya (Avustralya), Güney Amerika (Kolombiya ve Venezuela) ve Orta Amerika da dahil olmak üzere tropikal ve subtropikal iklimlere sahip ülkelerde endemiktir. Kuzey Amerika’da sıtma, Amerika Birleşik Devletleri’nin güneyinde görülürken, sıtmayı bulaştırabilen sivrisineklerin üreme alanı olarak Brezilya’dan sonra ikinci sıradadır.

Sıtma, Amerika Birleşik Devletleri kıtasında endemik değildir, ancak ülke dışında enfekte olan yolcular ve göçmenlerde yıllık olarak vakalar bildirilmektedir. ABD’de her yıl teşhis edilen sıtma vakalarının büyük çoğunluğu Afrika, Orta veya Güney Amerika’dan dönen gezginler arasında meydana geliyor. ABD’de meydana gelen sıtma vakalarını tespit etmek, araştırmak ve doğrulamak için aşağıdakiler de dahil olmak üzere çeşitli gözetim sistemleri kullanılır:

1) pasif durum tespiti,

2) aktif vaka tespiti,

3) insan giriş gözetimi,

4) vektör gözetimi ve

5) kalite güvence ve iyileştirme programları.

Sıtma, semptomları gözlemleyerek ve bunları yaygın sıtma semptomları listesiyle karşılaştırarak teşhis edilir. Çoğu durumda, bir tanıyı doğrulamak için bir kan örneği alınır, ancak polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) ve ELISA kitleri gibi teknikleri kullanarak dışkı örneklerinde bir sıtma parazitini teşhis etmek mümkün olabilir. Sıtma, neredeyse tüm sıtma hastaları için tercih edilen ilaç olan klorokin adı verilen bir sıtma önleyici ile tedavi edilebilir.

Ne yazık ki, bu ilaca karşı direnç dünya çapında bazı bölgelerde artmıştır, bu nedenle daha etkili tedavilere ihtiyaç vardır.

Sıtma parazitleri, enfekte dişi Anopheles sivrisineklerinin ısırmasıyla insanlara bulaşır. Sıtma bulaştıran en yaygın türler, Amerika Birleşik Devletleri’nin doğusunda ve güneyinde bulunan Anopheles gambiae ve Anopheles funestus sivrisinekleridir.

Bu anofel sivrisineklerinden alınan kan örneklerinde enzim bağlantılı bir immünosorbent tahlil kiti kullanılarak sıtma tespit edilebilir. Bu kan örnekleri toplandıktan sonra en az 72 saat buzdolabında saklanmalıdır. Bu süre, numunede sıtma parazitlerinin büyümesine izin verir ve düşük parazit seviyelerinin saptanmasına yardımcı olabilir. Hasta sıtmaya maruz kaldıktan sonra ateş ve diğer semptomların ortaya çıkması için belirli bir süre geçer. Maruz kalma ile sıtmanın gelişmesi arasındaki bu gecikmenin uzunluğu, tanı koymaya yardımcı olmak için kullanılabilir.

Gecikme, parazitin sivrisinekte gelişmesi için gereken süre olan 7 günden azsa, hastanın sivrisinek ısırığından sıtmaya kapılmış olması daha olasıdır. Gecikme 7 günden fazlaysa – parazitin insanlarda gelişmesi için gereken süre – hastanın sivrisinek ısırığından sıtmaya yakalanması olası değildir; bunun yerine cinsel veya kan yoluyla bulaşmış olabilir.

Sıtma Belirtileri Nelerdir?

Sıtma, aşağıdakileri içeren bir dizi belirtiye neden olabilir:

1. Ateş- Sıtma birçok kişi tarafından ateş hastalığı olarak kabul edilir; “insanlığın ateş belası” olarak anılır. Ateş, sıtmaya bağlı en yaygın semptomdur ve genellikle enfeksiyondan sonraki 1-3 gün içinde ortaya çıkar. En şiddetli komplikasyonlar, tekrarlayan şiddetli, yüksek ateş atakları geçiren kişilerde ve tekrarlayan sıtma atakları geçirenlerde ortaya çıkar. Bu insanlar parazite karşı bağışıklık geliştirir ve bu nedenle sonraki enfeksiyon sırasında ateşten muzdarip olmazlar.
2. Baş ağrısı- Baş ağrısı, özellikle yetişkinler ve hamile kadınlar arasında sıtmanın yaygın bir belirtisidir. Ayrıca, bu baş ağrıları, bu hastalıkla ilişkili semptomların çokluğu nedeniyle sıklıkla diğer baş ağrıları türleri ile karıştırılabilir.
3. Mide bulantısı- Bulantı, sıtmada da yaygındır ve enfeksiyon veya hamilelik belirtisi olabilir.
4. Kusma- Bazı durumlarda kusma o kadar şiddetlidir ki sıvılar da kusar ve dehidrasyona neden olur.
5. Eklem ağrısı- Eklem ağrısı, sivrisinek ısırıklarından sıtmaya yakalanan küçük çocuklar arasında yaygın bir semptomdur Sivrisinek ısırıklarından sıtmaya yakalanan yetişkinlerde sık görülen bir başka semptom, anjiyoödem adı verilen kaşıntılı bir döküntü veya şişmeye neden olan “hücre içi” eritemdir.
6. Diğer semptomlar- Sıtmanın diğer semptomları arasında parazit karaciğere yayılırsa oluşabilen sarılık; serebral sıtmaya bulaşmış çocuklarda ve yetişkinlerde görülebilen nöbetler; ve özellikle avuç içlerinde veya ayak altlarında döküntüler.

İnsanlar tarafından kapılabilecek dört tür sıtma vardır:

Falciparum, sıtma kaynaklı ölümlerin yaklaşık %90’ını oluşturduğu Afrika ve Güneydoğu Asya’daki vakaların çoğundan sorumludur. Öte yandan, P. vivax geniş bir coğrafi alana sahiptir, ancak en çok Sahra altı Afrika ve Güneydoğu Asya (P. falciparum’un baskın olduğu) dışındaki bölgelerde yaygındır. P. ovale, diğer üçü kadar yaygın olmasa da, özellikle çocuklarda sıtma vakalarının yaklaşık %20-25’inden sorumludur. Bu parazit, küçük memelilerde ve kuşlarda insanlardan daha yaygındır.

Yaşam döngülerini ve konak-parazit ilişkilerini daha iyi anlamayı umarak, son otuz yılda sıtma parazitleri üzerinde çok sayıda genetik ve biyokimyasal çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalar sıtma bulaşmasını ve bulaşmayı engelleyen müdahaleleri anlamak için oldukça değerli olduğunu kanıtladı.